Główne obszary działalności naukowej ks. Kazimierza Kłósaka otwiera obszar metodologii filozofii, w którym wyróżnić należy część pozytywną, odnoszącą się do statusu metodologicznego filozofii i jej działów, oraz część krytyczną, obejmującą odsłanianie braków metodologicznych i demaskowanie nienaukowego charakteru niektórych kierunków filozoficznych. Aktywność metafilozoficzną K. Kłósaka cechuje zwłaszcza wysiłek łączenia nowego ze starym w płaszczyźnie filozofii klasycznej.

Drugi obszar jego działalności naukowej stanowi filozofia przyrody, która, zgodnie z paradygmatem lowańskiego nurtu filozofowania, łączy się metodologicznie z wymiarem metafizycznym filozofii, oddziaływując swoją metodą i aparaturą pojęciową (co najmniej genetycznie oraz heurestycznie) na teorię bytu i antropologię filozoficzną. W tym obszarze działalność ks. Kłósaka dotyczy przecie wszystkim badania struktury i przyczyn świata, życia i człowieka.

Najważniejszy – i wywołujący najwięcej głosów dyskusyjnych – obszar działalności K. Kłósaka obejmuje dziedzinę filozofii Boga. Głównym zadaniem, jakie sobie postawił na tym obszarze, było badanie poznawalności istnienia Pierwszej Przyczyny rzeczywistości.

Metafilozofia i metodologia nauk przyrodniczych

Koncepcja filozofii, którą reprezentował K. Kłósak, bierze swoje początki z filozofii uprawianej w Katolickim Uniwersytecie w Louvain. Pierwszy impuls tego stylu filozofowania K. Kłósak odebrał w czasie studiów na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie orientację lowańską reprezentował jego mistrz, ks. Konstanty Michalski. Punktem wyjścia tej koncepcji filozofii jest poznanie naukowe, pochodzące najczęściej z nauk przyrodniczych, a następnie poddane swoistej operacji uogólniania filozoficznego. W swojej oryginalnej wersji tej koncepcji K. Kłósak przedstawia propozycję redukcji danych zaczerpniętych z poznania potocznego oraz nauk przyrodniczych do płaszczyzny ontologicznej (metafizycznej). Odpowiadając na wątpliwości podnoszone co do tej metody (głównie co do jej jednorodności metodologicznej), Kłósak argumentował, że nauki szczegółowe, a także poznanie potoczne, nie dostarczają filozofii danych specyficznych dla swoich dziedzin, lecz pomagają w konstytucji problemów filozoficznych poprzez odsłanianie swoich założeń natury teoriopoznawczej i ontologicznej. W związku z tym, ściśle biorąc, zawartość filozofii nie jest czerpana z nauk szczegółowych (resp. poznania potocznego), lecz z założeń filozoficznych, które leżą z konieczności u podstaw każdej nauki, a także (częściowo) poznania potocznego.

Podział filozofii według K. Kłósaka wyróżnia metafizykę ogólną – najogólniejszą naukę filozoficzną – która jest nauką o istnieniu czegokolwiek w jakikolwiek sposób jako przedmiotu. Dragą dyscypliną pod względem ogólności jest metafizyka jako teoria bytu. Na trzecim poziomie ogólności znajduje się grupa nauk filozoficznych, autonomicznych w stosunku do metafizyki: filozofia przyrody, filozofia człowieka i filozofia Boga. Od tych nauk Kłósak odróżniał jeszcze filozofię jako krytykę poznania, którą wykorzystywał w analizach podstaw epistemologicznych zarówno systemów naukowych, jak i filozoficznych.

Aspektu krytycznego metafilozofii ks. Kłósaka dotyczą m. in. jego liczne studia poświęcone poglądom Teilharda de Chardin (był największym polskim znawcą jego filozofii), Jacquesa Maritaina oraz wiele publikacji wchodzących w bieżące dyskusje, na przykład z Konstantym Michalskim (odnośnie do metody filozofii przyrody), tomizmem egzystencjalnym szkoły lubelskiej (m. in. co do pojęcia bytu jako bytu), czy z Karolem Wojtyłą (na temat statusu metodologicznego doświadczenia człowieka). W szeregu pism krytycznie odnosi się również do wymiaru metodologicznego współczesnych nauk przyrodniczych: fizyki, kosmologii przyrodniczej i biologii.

Jednak centralnym obszarem krytyki Kazimierza Kłósaka jest polemika z marksizmem, a ściślej z materializmem dialektycznym. W wielu publikacjach (począwszy od publikacji w 1947 roku w „Znaku”) bada poprawność metodologiczną aplikacji materializmu dialektycznego do dziedzin fizyki i biologii oraz aspekty formalne tzw. praw dialektycznych, a także prawomocność twierdzeń wynikających z teorii tych praw, na przykład tezy o wieczności wszechświata. Wykazuje w analizie logicznej i metodologicznej, że dialektyka jako taka nie jest ze swej istoty teorią materialistyczną oraz że w związku z tym może łączyć się z różnymi systemami pod względem charakterystyki ontologicznej. W perspektywie antropologicznej Kłósak wykazuje, że marksizm niezasadnie nadaje sens filozoficzny – jako sens materialistyczny – wynikom badań przyrodniczych, ponieważ geneza umysłu ludzkiego w ujęciu materializmu dialektycznego jest uzasadniana czysto biologiczną analizą. Pokazuje również w wielu punktach systemu marksistowskiego wewnętrzną sprzeczność monizmu materialistycznego; np. odnosząc się do antropologii filozoficznej Adama Schaffa zakorzenionej w poglądach Feuerbacha wykazuje sprzeczność tez antropologicznych marksizmu z tezami ontologicznymi tego kierunku.

Mimo niekiedy publicystycznego charakteru tych wypowiedzi, racjonalność i spokój analiz Kazimierza Kłósaka przyczyniały się do unaocznienia oczywistości pewnych niespójności i naiwności mieszczących się w filozofii marksistowskiej i doprowadzały do konfuzji rzeczników tego „jedynie słusznego” w tamtym czasie kierunku.

Filozofia przyrody

W ujęciu Kazimierza Kłósaka nauki przyrodnicze są naukami empirycznymi opartymi o obserwację, pomiar i weryfikację empiryczną, u ich podstaw jednak tkwią założenia filozoficzne, w szczególności o charakterze metafizycznym. Filozofia przyrody z kolei ma za swój przedmiot byt „w aspekcie bycia czymś istniejącym realnie w obrębie przyrody”.

Natomiast metafizyka jest nauką zajmującą się wyjaśnianiem rzeczywistości „w aspekcie bycia czymś istniejącym realnie w ogólności”^[1].

Filozofia przyrody jest nauką autonomiczną, różniącą się metodologicznie zarówno od metafizyki jak i od nauk przyrodniczych. Jednak w koncepcji Kłósaka filozofia przyrody w aspekcie treści czerpie z wyników nauk przyrodniczych a także poznania potocznego, unikając w ten sposób błędu czystego spekulatywizmu, na który byłaby skazana poprzestając tylko na abstrakcyjnej analizie przyrody. Filozof chcący korzystać z rezultatów nauk przyrodniczych musi jednak dokonać interpretacji filozoficznej tych nauk w celu wykazania doniosłości ontologicznej ich wyników. W związku z tym, nawiązując do ustaleń C.G. Hempla , Kłósak określa istotę metody filozofii przyrody jako redukcyjną interpretację zjawisk prowadzącą (poprzez tak zwaną drogę implikacji ontologicznych)do podstaw ontologicznych rzeczywistości przyrodniczej. Owe podstawy ontologiczne, będące danymi opracowanymi przez metafizykę, pozwalają na ostateczne wyjaśnienie podstawowej struktury bytów materialnych. W ten sposób K. Kłósak akcentował i uzasadniał istnienie związku metodologicznego pomiędzy naukami przyrodniczymi, które dostarczają danych, a filozofią przyrody, która opracowuje je filozoficznie oraz metafizyką, która dane te ujmuje i wyjaśnia w aspekcie bytu. Specyfika metody pozwalała na analizy interdyscyplinarne oraz umożliwiała badania porównawcze. Posługując się metodą redukcyjną, K. Kłósak uzasadnia na przykład, że pojęcia z wzoru Einsteina o równoważności masy bezwładnościowej i energii są niesprzeczne z tomistycznym pojęciem substancji i przypadłości, struktura substancjalno-przypadłościowa bowiem stanowi podstawową strukturę bytów materialnych”.

Ks. K. Kłósak zanalizował i zinterpretował wiele szczegółowych problemów w dziedzinie filozofii przyrody. Badał konsekwencje filozoficzne współczesnych teorii fizycznych, między innymi teorii Heisenberga, Bohra, Bohma i Einsteina, zwłaszcza wiele uwagi poświęcając, zarówno od strony nauk przyrodniczych jak i filozofii przyrody i metafizyki, zastosowaniu w tych teoriach zasady przyczynowości. Wielokrotnie wykazywał, że najwybitniejsze współczesne teorie fizykalne są niesprzeczne z filozofią tomistyczną.

W dziedzinie fundamentalnych badań nad światem materialnym podejmował analizy pojęcia filozoficznego i fizykalnego materii. Nawiązując do Arystotelesa, wykazywał na płaszczyźnie filozofii przyrody, że dualizm masy i energii odnośnie do materii ujmowanej w naukach przyrodniczych wymaga jako swojej podstawy ontycznej ostatecznej racji bytowej, którą stanowi metafizyczna struktura złożenia z materii pierwszej i formy substancjalnej. Materię w aspekcie filozoficznym określał szerzej niż w naukach przyrodniczych – jako wszystko to, co jest częścią przyrody. Równie podstawowe analizy z dziedziny zasad istnienia bytu materialnego K. Kłósak prowadził w dziedzinie charakteru zmian i dynamizmu rzeczywistości. Tu badania i interpretacje dotyczyły w szczególności zakresu prawidłowości i racjonalności świata przyrodniczego, dziedziny przyczynowości (zarówno w perspektywie determinizmu jak i indeterminizmu) oraz kategorii czasowości, a także przestrzenności rzeczywistości materialnej. Analizował także kategorię celu; w dziedzinie problematyki teleologicznej dochodził do konkluzji, że pojęcie celu w przyrodzie może być zrozumiane tylko na gruncie metafizyki.

Podejmował szereg zagadnień z dziedziny kosmologii ogólnej. Zajmując się problematyką rozmiarów przestrzennych i czasowych wszechświata wyrażał sceptyczną opinię co do możliwości ostatecznego dowodu jego skończoności bądź nieskończoności w tych aspektach.

W dziedzinie filozofii przyrody ożywionej szczególnie dużo uwagi poświęcił teorii ewolucji. Twierdzenia tomizmu o kreacjonistycznym (absolutnym) charakterze stworzenia świata ujmował w kontekście szerokiego modelu kreacjonizmu ewolucyjnego, wprowadzając do tradycyjnej teorii modyfikacje inspirowane filozofią Teilharda de Chardin, a także innych teorii ewolucjonistycznych. Na gruncie wspólnej płaszczyzny filozofii przyrody i metafizyki wykazywał, że oprócz Pierwszej Przyczyny, która w sposób absolutny powołuje do istnienia rzeczywistość, istnieją przyczyny drugorzędne, które współdziałają w ewolucji świata przyrody.

K. Kłósak badał dziedzinę filozofii biologii zwłaszcza w aspekcie teorii samorództwa; przeprowadził na tej płaszczyźnie krytykę poglądów Teilharda de Chardin i Oparina odnośnie do tej hipotezy. Sam w swych badaniach zmierzał w kierunku ujęcia systemowego zjawiska abiogenezy. Wykazywał, że nie można udowodnić niemożliwości samorództwa, i że w perspektywie holistycznej, stojąc na gruncie zasad ciągłości przemian ewolucyjnych, determinizmu oraz nieprzypadkowości przemian dokonujących się w świecie materialnym, można postawić hipotezę o globalnym ukierunkowaniu przejścia w przyrodzie od struktur nieorganicznych do struktur organicznych na bazie przekształceń chemicznych. U podstaw tej hipotezy, której ks. Kłósak nie zdążył już w pełni uzasadnić, tkwiło przekonanie, że system całościowy życia istnieje w planie wszechświata w zamierzeniu Stwórcy.

Metafizyka

Metafizyka w koncepcji Kazimierza Kłósaka jest nauką abstrakcjonistyczną i najogólniejszą. Jej formalnym przedmiotem jest byt w aspekcie bytowości, czyli ogółu, „byt ujęty w analogicznym aspekcie współnym dla wszystkiego, co w jakikolwiek sposób jest czymś a nie niczym”^[2]. W ścisłym sformułowaniu metafizyka została określona jako „nauka o abstrakcyjnie ujętym bycie realnym jako takim”^[3]. Pojęcie bytu jako bytu stanowi najogólniejszą abstrakcję bytu i obejmuje wielość kategorii bytowych, takich jak byty przygodne, byty intencjonalne czy byt absolutny (stanowisko zwane pluralizmem egzystencjalnym).

Szczególnie istotną funkcję w procesie uzasadniania realistycznego charakteru analiz ontologicznych K. Kłósaka odgrywa teoria realizmu pojęciowego, będąca ważnym składnikiem epistemologiczno-metodologicznym w jego argumentacji za istnieniem Boga. Realistyczna teoria pojęć opiera się na tezie, iż gwarantem realizmu pojęć metafizycznych jest ich genetyczne zakorzenienie w świecie przyrody lub rzeczywistości potocznej, skąd pochodzą nawet bardzo abstrakcyjne uogólnienia.

K. Kłósaka koncepcja metafizyki wywoływała wielokrotnie krytykę, zwłaszcza ze strony tomizmu egzystencjalnego w Lublinie. Najczęściej wskazywano na pokrewieństwo tej koncepcji ze szkotyzmem czy filozofią Suareza, gdzie realizm bytowy jest raczej zakładany niż wyprowadzany z transcendentalnie i konkretystycznie pojętej analizy bytu.

Antropologia filozoficzna

Główne tematy antropologiczne, będące przedmiotem badań ks. Kłósaka, dotyczyły przygodności człowieka oraz statusu filozoficznego duszy ludzkiej. Zgodnie z ustaleniami filozofii tomistycznej, Kłósak opowiadał się za substancjalizmem i duchowym charakterem duszy, jednak twierdzenia te modyfikował i pogłębiał, w typowy dla siebie sposób, korzystając z wyników metodologii współczesnej i teorii ewolucjonizmu. Na przykład analizował i interpretował genezę duszy ludzkiej próbując związać uzasadnienie tezy kreacjonistycznej o pochodzeniu duszy z teorią ewolucji.

Problematykę antropologiczną podejmował w dwóch aspektach: metafilozoficznym i merytorycznym. Główne problemy podjęte, zanalizowane  i wnikliwie zinterpretowane w pierwszej z tych perspektyw to odróżnienie pojęcia metafizycznego duszy od pojęcia przyrodniczego, a także problem krytycznego ustosunkowania się do Tomaszowej tradycji pojmowania duchowości duszy, która przetrwała do czasów współczesnych.

Drugi obszar badań dotyczących samego meritum natury duszy Kłósak realizował w trzech planach: nauk przyrodniczych, filozofii przyrody i metafizyki. Ta ostatnia dziedzina była, według niego, najwłaściwsza dla określenia i wyjaśnienia istoty i genezy duszy ludzkiej.

Filozofia Boga

Analiza i interpretacja argumentów za istnieniem Boga były wielką pasją filozoficzną ks. Kazimierza Kłósaka. Poświęcił tej dziedzinie wiele rozpraw, analizował i drążył ją zarówno od strony metodologicznej jak i rzeczowej. Również w tej dziedzinie analizy krytyczne towarzyszą pozytywnym sformułowaniom nowych wersji argumentów. Kłósak, „przyjmując tradycyjną tezę o poznawalności Boga, dowody wypracowane przez tradycję poddaje krytycznej analizie, tropi ich logiczne niedostatki, ustala nowe punkty wyjścia w nawiązaniu do współczesnej metodologii nauk i wyników przyrodoznawstwa”^[4]. Kłósak zanalizował filozoficznie wiele argumentów na istnienie Boga, części z nich nadał swoją formułę modyfikując je zgodnie z reprezentowaną przez siebie koncepcją filozofii. Przede wszystkim analizie poddał Tomaszowe „pięć dróg” – „quinque viae” – czyli tzw. dowód z ruchu, z przygodności, z przyczynowości sprawczej i celowości (pomijając tzw. czwartą drogę: „ex gradibus perfection is” – ze stopniowania doskonałości). Oprócz „dróg” Tomasza z Akwinu poddawał analizie argumenty dodatkowe przeprowadzone na płaszczyźnie filozofii: argument nomologiczny – z porządku we wszechświecie, argument z prawd zależnych oraz argument z pochodzenia duszy ludzkiej. Listę tę dopełnia Kłósaka krytyka argumentów pozafilozoficznych nawiązujących do wyników nauk przyrodniczych: argumentu z niemożności urzeczywistnienia się w przyszłości nieskończonej ilości zdarzeń, argumentu z entropii, argumentu z rozszerzania się wszechświata (sformułowanego na podstawie tzw. efektu Dopplera) oraz argumentu biologicznego z początku życia organicznego na Ziemi.

Krótko omawiając style i sposoby analiz poszczególnych argumentów trzeba zauważyć:

• Argument kinetyczny – z ruchu. Ks. Kłósak przeprowadza krytykę Tomaszowych uzasadnień nawiązujących do pojęć średniowiecznej fizyki, a także krytykę definicji ruchu pochodzenia arystotelesowsko-tomistycznego. Następnie unowocześnia tę argumentację korzystając z dynamicznej definicji materii, a także z niektórych pojęć zaczerpniętych ze słownika fizyki współczesnej i chemii molekularnej.
• Argument z przygodności („wzorcowy” dla wszystkich argumentów sformułowanych przez Kazimierza Kłósaka). Jego punktem wyjścia jest ujęcie faktu bytu jakiejkolwiek rzeczy istniejącej, która, ujęta w poznaniu potocznym, ujawnia swoją przygodność, czyli niewystarczalność (kruchość, utracalność) bytową. Pojęcie przygodności przywołuje jako swój korelat pojęcie bytu koniecznego, który staje się myślowym „wymagalnikiem” całej argumentacji. Dyskurs św. Tomasza oparty na tezie o niemożliwości regresu w nieskończoność w dziedzinie bytowych przyczyn sprawczych, Kłósak zastępuje dyskursem opartym o zasadę racji dostatecznej. Powołując się na swoją teorię realizmu pojęciowego, Kłósak utrzymuje, iż dyskurs ten prowadzi do uzasadnienia realnego istnienia Bytu Koniecznego, który jest Bogiem.
• Argument z porządku przyczyn sprawczych. Po części krytycznej ukazującej dzisiejszą anachroniczność sformułowań i tez św. Tomasza, zwłaszcza odnośnie do bytowego statusu przyrody, Kłósak wprowadza modyfikację pojęcia przyczyny, wykorzystując przy tym pojęcia i wyniki nauk współczesnych (używa również w tym argumencie pojęcia czasu zaczerpniętego ze słownika fizyki współczesnej).
• Argument z celowości. Argument ten najwyraźniej ukazuje specyficzne dla filozofowania K. Kłósaka połączenie aspektu nauk przyrodniczych z aspektem filozoficznym. Kłósak modyfikuje argument z celowości Tomasza z Akwinu, zastępując w nim „celowość” pojęciami nawiązującymi do współczesnych nauk przyrodniczych (biologicznych), takimi jak „użyteczność”, „koordynacja”, „adaptacja” czy „organizacja”. Pojęcia te wobec braku w nich elementu absolutnej samowystarczalności — logicznie prowadzą do pojęcia racji ostatecznej wszelkich bytów, czyli wskazują na istnienie Boga. Od strony metodologicznej Kłósak w tej argumentacji redukuje przyczynę celową do przyczyny sprawczej.

Spośród pozostałych argumentów filozoficznych na uwagę szczególnie zasługuje argument z pochodzenia duszy ludzkiej, w którym Kłósak, opierając się na rozległej wiedzy z dziedziny teorii ewolucji, wykazuje niemożliwość zaistnienia ewolucyjnego duszy ludzkiej o charakterze duchowym. Wnioskiem z tej argumentacji jest teza o absolutnym początku duszy, czyli konieczności ingerencji czynnika nieskończonego, o sile sprawczej zdolnej wprowadzić duchowość w strukturę organiczną bytu biologicznego.

Odrębny dział zawiera krytykę argumentów, które występują w literaturze i opierają się na rezultatach nauk przyrodniczych. K. Kłósak wykazuje, że chociaż istnieje logiczny związek pomiędzy tezą o początku trwania czasu wszechświata i tezą o istnieniu Boga, to jednak na podstawie faktów i teorii przyrodniczych nie można wystarczająco uzasadnić twierdzenia o początku wszechświata w czasie. W szczególności pokazuje to na przykładzie argumentów z entropii, rozszerzania się wszechświata, a także z argumentu o początku życia organicznego na Ziemi. Wszystkie te tropy prowadzą do ślepego zaułka, ponieważ zarówno teza o czasowym początku, jak i teza o nieskończonym ciągu trwania wszechświata (bez początku) jest na płaszczyźnie samych nauk przyrodniczych jednakowo prawomocna.

 

UCZNIOWIE I KONTYNUATORZY

Ks. Kazimierz Kłósak działał naukowo w trzech ośrodkach akademickich w Polsce: na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie i Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w Lublinie. Stąd oddziaływanie jego myśli obejmowało szerokie środowiska naukowe, a poprzez publikacje oraz działalność naukową uczniów docierało do większości naukowców zajmujących się filozoficznymi aspektami przyrody. W szerokim znaczeniu wszyscy powojenni filozofowie przyrody orientacji klasycznej (tomistycznej) są uczniami K. Kłósaka. Spośród nich wymienić należy co najmniej Józefa Życińskiego, Michała Hellera, Mariana Jaworskiego, Mieczysława Lubańskiego, Remigiusza Sobańskiego, Szymona W. Ślagę i Stanisława Ziębę.

Nie wszystkich uczniów można jednak nazwać kontynuatorami. Na przykład Życiński i Heller realizują odmienny niż Kłósak paradygmat filozofii przyrody, a Jaworski skoncentrował się na dziedzinach metafizyki i antropologii filozoficznej i teologicznej, tracąc z oczu aspekt nauk przyrodniczych.

W węższym znaczeniu do uczniów Kłósaka należy zaliczyć naukowców, którzy pisali pod jego kierunkiem dysertacje doktorskie w wymienionych trzech ośrodkach. Przedmioty, których dotyczyły, potwierdzają rozległość i bogactwo kompetencji ich promotora: począwszy od metodologii przyrodoznawstwa, poprzez filozofię przyrody i teorię bytu, po dziedzinę uwarunkowań filozoficznych współczesnego ateizmu. Wśród doktorantów K. Kłósaka (należeli do nich m. in. R. Kijowski, J. Dołęga, T. Przybylski, J. Nowaczyk i J. Durczewski) znajduje się wielu aktywnych dziś wykładowców i pracowników nauki.

 

KOMENTARZ

Philosophiaperennis renovata. Poglądy ks. Kazimierza Kłósaka w dziedzinie filozofii, a także wszystkich jej szczegółowych obszarów, charakteryzuje otwartość, wszechstronność, analityczność i krytycyzm. Przede wszystkim należy podkreślić rzetelne opracowanie metodologiczne i epistemologiczne wszystkich podejmowanych przez niego tematów. Dotyczy to w szczególności metodologicznego i teoriopoznawczego opracowania i uściślenia problemów z dziedziny filozofii Boga oraz doprecyzowania i udoskonalenia od strony tak metodologicznej jak i epistemologicznej argumentów racjonalnych za istnieniem Boga. Ważny jest również wkład w krytyczną analizę tradycyjnych dowodów na istnienie Boga, w szczególności „dróg” Tomasza z Akwinu, które Kłósak poddał dość gruntownej krytyce, przy okazji jednak wykazując, że argumenty te są wciąż nośne filozoficznie, a także ciągle rzeczowo walentne w dziedzinie uzasadnień ostatecznych. W czasie gdy były publikowane, jego prace inspirowały długotrwałe dyskusje wokół uwspółcześnionych treściowo i bardziej precyzyjnych formalnie rodzajów argumentacji przemawiających za istnieniem Boga; dyskusje te trwają nadal (m. in. w formie rozpraw doktorskich, nawiązujących do problemów podejmowanych przez Kłósaka).

Ks. T. Ślipko tak podsumował sposób uprawiania metafizyki przez K. Kłósaka: „W filozofowaniu zmierza on przede wszystkim do pogłębienia metodologicznej refleksji odziedziczonej doktryny, do skorygowania i udoskonalenia składających się na nią tez; do wyzwolenia z niej twórczych możliwości i nadania im pełniejszego wyrazu” . Ks. Sz. Ślaga z kolei podkreśla jako największą zasługę tej filozofii próbę uaktualnienia i reinterpretacji filozofii tradycyjnej . W aspekcie metodologii metafizyki wypracowana przez niego redukcyjna teoria filozofii stanowi, mimo szeregu zastrzeżeń metodologicznych i krytyk ze strony przedstawicieli tomizmu egzystencjalnego, pionierską i oryginalną próbę maksymalnego wykorzystania twierdzeń przyrodoznawstwa w analizach filozoficznych.

Koncepcja filozofii, a także część poglądów szczegółowych Kazimierza Kłósaka, budzi jednak nadal wątpliwości, a nawet podlega dziś zakwestionowaniu. W szczególności dotyczy to statusu metodologicznego ogólnej wizji filozoficznej, za pomocą której Kłósak interpretuje fakty naukowe (redukcja ontologiczna). Czy wizja ta pochodzi z poznania potocznego czy raczej z uprzednio przyjętej metafizyki tomistycznej? Inne zastrzeżenie budzi zasada używania faktów naukowych do budowania filozofii przyrody. Mimo tezy metafilozoficznej ks. Kłósaka o autonomiczności tych dziedzin filozoficznych, pojawia się groźba błędu petitio principii, przenoszonego również na filozofię bytu, związaną wszak w tej koncepcji z naukami przyrodniczymi i filozofią przyrody. Inną wątpliwość budzi abstrakcjonistyczna teoria poznania metafizycznego, niewystarczająca, jak się wydaje, do uzasadnienia realizmu bytowego całej koncepcji filozofii K. Kłósaka.

Główny walor wysiłku i zasługi intelektualnej K. Kłósaka odsłania określenie: philosophia perennis renovata („filozofia wieczysta odnowiona”). Przez wiele dziesięcioleci poprzez swą aktywność naukową filozof realizował konsekwentnie program uaktualniania filozofii klasycznej poprzez jej konfrontację z wymogami metodologii współczesnej oraz związanie jej z najbardziej szeroko pojętym obszarem rzeczywistości zmysłowej i materialnej, w szczególności z dziedziną przyrody zinterpretowaną naukowo. Centralnym obszarem tej aktywności była filozofia przyrody. Intencja dowartościowania przez ks. Kazimierza Kłósaka tej dziedziny filozofii w kontekście innych nauk filozoficznych, a także opatrzenie jej statusu naukowego najwyższą metodologiczną uwagą potwierdzają słowa Szymona W. Ślagi, który pisze o nim jako o „najwybitniejszym filozofie przyrodoznawstwa wśród polskich tomistów”^[5].

 

^[1] K. Kłósak: Z teorii i metodologii filozofii przyrody. Poznań 1980, s. 51.

^[2] Por.: K. Kłósak: Z zagadnień filozoficznego poznaniaBoga, 1.1. Kraków 1979, s. 26.

^[3] K. Kłósak: Słowo wstępne do: Z zagadnień filozofii przyrodoznawstwa i filozofii przyrody, t. I. Warszawa 1976, s. 6.

^[4]  Ślipko SJ: Zagajenie (sympozjum Akademii Teologii Katolickiej zorganizowanego w Warszawie 21 IV 1980 r. z okazji ukazania się książki K. Kłósaka pt. Z zagadnień filozoficznego pozna­niaBoga). „Studia Philosophiae Christianae” i981 nr 1, s. 138-139.

^[5] Sz. W. Ślaga: Kazimierz Kłósak – filozof i organizator nauki. W: B. Bejze (red.): W kierunku Boga. Warszawa 1982, s. 172.

 

Na podstawie opracowania Wojciecha Chudego